Գրիգոր Խանջյան
«Խոսել Հովհաննես Շարամբեյանի մասին նշանակում է խոսել մեր սերնդի մասին, որովհետև մենք միասին սովորեցինք, միասին մեծացանք, աշխատեցինք և ստեղծագործեցինք:
Հովհաննեսի հետ ծանոթացա 1941թ.-ին գեղարվեստի ուսումնարանում, որ հետագայում կոչվեց Թերլեմեզյանի անվան: Սովորեցինք պատերազմի ծանր տարիներին՝ 1941թ.-ից մինչև 1945թ., դրանից հետո շարունակեցինք մեր ուսումը գեղարվեստի ինստիտուտում, որը Հայաստանում բացվեց 1945թ.-ին:
Մեր հոգիներն այն ժամանակ լեցուն էին մի նվիրումով՝ աշխատել, գործել, փոխել, էլ ավելի կատարյալ դարձնել այն ամենն, ինչ-որ կա, ունի մեր սիրելի ժողովուրդն ու հայրենիքը՝ Հայաստանը:
Դժվար տարիներ էին, բայց մենք ոգևորված էինք: Դժվար էր այն ժամանակ ասել, թե ինչով, ինչպես և ուր կհասնի մեր յուրաքանչյուրի երազանքը կամ նպատակը: Դա միայն հետագայում ցույց տվեց տարածության մեջ տևողությունը, որը յուրաքանչյուրիս կանչեց իր կոչմանը, յուրաքանչյուրիս նվիրեց իր սրտամոտ ասպարեզին:
Հովհաննեսը կարող էր տարվել Գվարդիի նկարչությամբ. այդ ժամանակ մենք բոլորս տարվում էինք Գվարդիով: Հովհաննեսը կարող էր գերվել Կոմիտասի երաժշտությամբ. մենք բոլորս ոգևորվում էինք Կոմիտասի երաժշտությամբ: Հանկարծ լսում էինք Շահմուրադյանի երգերը, և բոլորս սիրում էինք Շահմուրադյանին կամ որևիցէ ուրիշ բան: Հովհաննեսը մեզ մտցնում էր այդ երևույթի մեջ, ցույց տալիս նրա գեղեցկությունը և ապրեցնում մեզ բոլորիս: Նա կարողացավ հատկապես իր կյանքի վերջին երեք տասնամյակը նվիրել այն ասպարեզին, որը շատ օգտակար, շատ անհրաժեշտ և կարևոր էր մեր ժողովուրդի և նրա մշակույթի համար:
Հովհաննեսի մասին խոսելիս մենք մեծ մասամբ մեկնաբանում ենք նրա կյանքի և գործունեության վերջին տարիները: Ես կցանկանայի խոսել նրա մասին իբրև նկարչի: Նկարիչ Հովհաննես Շարամբեյանը ուներ շատ ամուր գծանկար, կատարողական վարպետություն: Այս երկուսի վրա է հենվում և գույնը, և կոմպոզիցիան, և տրամադրությունն ու ստեղծում այն կատարյալը, որը կոչվում է արվեստ:
Դժբախտաբար Հովհաննեսը հիվանդության պատճառով կիսատ թողեց ուսումը և մեկնեց Դիլիջան: Դիլիջանում նա շարունակեց իր նկարչությունը: Այնտեղ նա աշխատեց հիմնականում դիմանկարի և բնանկարի վրա: Շատ ավելի ուշ նրա նկարչության մեջ մուտք գործեց նատյուրմորտը, և նատյուրմորտի հիմնական իրերը դարձան մեր ազգային ժողովրդական արվեստի նմուշները: Դեռ շատ վաղուց Հովհաննեսը մեծ սեր ուներ մեր ազգային անցյալի, մեր պատմության հանդեպ: Դրա մեջ նկատվում էր մի գիծ, որը տանում էր դեպի ժողովրդական արվեստը, ժողովրդական ճարտարապետությունը, ժողովրդական արհեստների զանազան ասպարեզները: Նրա մի քանի բնանկարներ, որ նա կատարել էր Երևանում, մեզ հիացնում են իրենց ամբողջականությամբ, իրենց տրամադրությամբ և այն սիրով, որը դրված է այդ բնանկարների մեջ: Երևի մեզնից և ոչ ոք այն ժամանակ այդքան խորը և հարազատ չէր զգում այդ տեսարանների արժեքը հետագայի համար, որքան Հովհաննեսը: Հովհաննես Շարամբեյանի նկարչությունը լիրիկ նկարչություն է, տրամադրող նկարչություն:
Հովհաննեսը ամենից ավելին էր սիրված բոլորի կողմից: Եվ ոչ միայն ընկերների մեջ, այլ նաև նրանց, ովքեր ճանաչում էին, ծանոթանում և բարեկամանում Հովհաննեսի հետ հավիտյանս հավիտենից: Եվ դա ոչ միայն մեր ազգի ներկայացուցիչներն էին, այլև օտարականներ, որոնք գալիս էին մեր երկիր և պատահմամբ կամ գործի բերումով ճանաչում Հովհաննեսրին: Հովհաննեսը Դիլիջանում ապրած իր տարիների ընթացքում ավելի խորը արմատներ նետեց հայրենի հողի մեջ և ճիշտ ու ավելի ընդարձակ հասկացավ ու ընկալեց, թե որքան անհրաժեշտ է պահել ու պահպանել այն մասունքները, որոնք հասել են դարերի խորքից: Հովհաննեսը գիտակցում էր, որ յուրաքանչյուր ազգի պրոֆեսիոնալ արվեստը հենվում էր ամենից առաջ ազգային ժողովրդական ստեղծագործության վրա, և չպետք է թողնել որպեսզի այն մեռնի, այլ ընդհակառակը, նա պետք է ունենա իր զարգացումը, իր առաջընթացը:
Հովհաննեսը ազնիվ, շիտակ և բարի մարդ էր: Նրա բարությունը չափ ու սահման չուներ: Բայց Հովհաննեսը նաև շատ սկզբունքային մարդ էր: Շատ տակտով ու կրքոտությամբ նա կարող էր մերժել այն ամենն, ինչ գտնում էր, որ ճիշտ չէ, օգտակար չէ մեր ժողովրդին, նրա պատմությանը կամ նրա ժողովրդական արվեստին:
Հովհաննեսն ուներ մարդկային մի մեծ գիծ, որն, ըստ երևույթին, ամենքիս չէր տրված, և բոլորս չէ, որ կարող ենք հպարտանալ դրանով: Նա հեշտությամբ էր ճանապարհ հարթում բոլորի հոգին տիրելու համար, դեպի նրանց սերը և հարգանքը: Եվ այդ արվում էր ոչ թե ի օգուտ իրեն, այլ ընդհակառակը՝ դիմացինին: Այս էր պատճառը, որ նա իր կյանքի գործունեության այս վերջին տարիներին ունեցավ անթիվ, անհամար բարեկամներ: Այդ թվում հատկապես հսկա թիվ էին կազմում ժողովրդական արվեստով զբաղվող մարդիկ: Ինքը հաճախ ասում էր՝ իմ վարպետը, իմ թանգարանը, իմ ցուցանմուշը: Մենք կատակով ասում էինք, որ դա քոնը չէ, Վանիկ, որ դա ազգային սեփականություն է, բայց ճշմարիտը ինքն էր, որովհետև վարպետներն էլ ասում էին՝ իմ Վանիկը, չէին ասում մեր Վանիկը: Իմ Վանիկը, որովհետև յուրաքանչյուրը կարծում էր, որ Վանիկը ողջ էությամբ միայն և միայն տրված է իրեն և օգնում է իրեն, որպեսզի միայն ինքը ճանապարհ հարթի դեպի բարին ու գեղեցիկն իր կյանքով, իր ստեղծագործություններով: Հովհաննես Շարամբեյանը ապրողներին թողեց իր հոգու և գործունեության բարին ու գեղեցիկը»:
Բորիս Պիոտրովսկի
«Կան մարդիկ, որոնց հետ մշտապես հաճելի է հանդիպելը: Այդ նրանք են, ովքեր հրապուրված են իրենց գործով, միշտ կենսուրախ են ու բարի: Այդպիսին էր Վանիկ Շարամբեյանն իր հայրենիքի ժողովրդական արվեստի կրքոտ սիրահարը: Ես ասել եմ, թե ինչ հափշտակվածությամբ էր նա հավաքում ժողովրդական արվեստի նմուշները Դիլիջանում, ինչպես էր նա դրանք հավաքում Երևանում, օգնում, աջակցում էր վարպետ-արհեստավորներին և նրանց հետ միասին զարգացնում էր Հայաստանի մշակութային ժառանգության բարձր ավանդութունները:
Տարիներ առաջ՝ Կոմիտասի ծննդյան 100-ամյակի առթիվ Էրմիտաժում կազմակերպվել էր Գրիգոր Խանջյանի և Վանիկ Շարամբեյանի աշխատանքների ցուցահանդեսը: Ցուցադրված էին Պարույր Սևակի «Անլռելի Զանգակատուն» պոեմի՝ Գ. Խանջյանի նկարազարդումները և Հ. Շարամբեյանի «Կոմիտասյան վայրեր» Էջմիածնյան բնանկարները: Իմ հիշողության մեջ Վանիկը միշտ կմնա այնպես ուրախ, ինչպիսին էր նա այդ ցուցահանդեսի բացման օրը: Լուսավոր դահլիճ, մեծ թվով հանդիսականներ, բաց դռներից տարածվում են Կոմիտասյան երաժշտության հնչյունները: Եվ Վանիկի այդ կերպարը խնդուն ու հրապուրված, ընդմիշտ մնացել է հիշողությանս մեջ:
Վանիկ Շարամբեյանի գործի նշանակությունը շատ մեծ է: Նա անում էր ամեն ինչ իր երկրի մշակութային ժառանգության պահպանման համար: Եվ մենք՝ մշակույթի պատմաբաններս, պետք է շատ երախտապարտ լինենք նրան իր ազնիվ գործունեության համար»:
Լև Կուլիջանով
«Բոլորը, ովքեր ճանաչում էին նրան, ովքեր առնչվում էին նրա հետ, և ավելին, ովքեր բարեկամութուն էին անում նրա հետ, քնքշորեն Վանիկ էին ասում նրան: «Ասում էին», «եղել է»... Շատ դժվար է Վանիկ Շարամբեյանի մասին խոսել անցյալ ժամանակով: Դեռևս շատ թարմ է կորստյան ցավը: Նա լավ, արժանավոր մարդ էր, որը շատ բան էր հասցրել անել իր ոչ այնքան երկար կյանքի ընթացքում: Նա տաղանդավոր նկարիչ էր, որն իր համար ժամանակ երբեք չէր ունենում, որն ամբողջ կյանքում զբաղվում էր ազնվագույն գործով՝ Հայաստանի ժողովրդական արվեստի նմուշները հավաքելով և պահպանելով:
Այդպիսի մարդկանց մասին, ցավոք, շատերը չեն իմանում: Այնինչ Վանիկ Շարամբեյանը արժանի է, որ իմանային նրա մասին, նրա անշահախնդրության մասին, նրա մաքուր, ազնիվ հոգու մասին, հայկական մշակույթում նրա ունեցած ավանդի ամսին:
Նրան շրջապատում էին մասդիկ, որոնց համար ժողովրդական արվեստը նույնքան թանկ էր, որքան իր համար: Վանիկը նրանց վարակում էր հարազատ ժողովրդի մշակույթի հանդեպ իր ակնածանքով: Ես հիշում եմ և նրա կազմակերպած առաջին թանգարանը Դիլիջանում, հիշում եմ, թե ինչ սիրով էին մարդիկ վերաբերվում նրան, նրանք հասկանում էին, թե որքան կարևոր է թանգարանը քաղաքի համար: Ես հիշում եմ նաև այն թանգարանը, որը կազմակերպվեց արդեն Երևանում, անտառային և փայտամշակման մինիստրությանն առընթեր: Այնտեղ աղջնակներ էին գալիս, որոնք սովորում էին կարպետ գործել, մի արհեստ, որով մշտապես հպարտանում էին հայերը, և որը սկսել էր մոռացության մատնվել:
Եվ, վերջապես, ժողովրդական արվեստի մեծ թանգարանը Երևանում, որի ցուցանմուշները Վանիկը հավաքեց այնքան սիրով և այնպիսի հույզով, որ այն ընդմիշտ կմնա որպես իսկական հուշարձան այդ մարդուն: Ես ցանկանում եմ, որ դա այդպես լինի երկար տարիներ՝ ընդմիշտ: Նա դրան արժանացել է իր անշահախնդրությամբ: Եվ եթե ինձ հարցնեին, թե ինչ բառով կբնորոշեի նրա ամենախորունկ, ամենակարևոր էությունը, ես կասեի հայրենասեր, այդ բառի ամենավսեմ և կատարյալ իմաստով»:
Սիլվա Կապուտիկյան
«Ամեն անգամ, երբ հանդիպում էի Հովհաննեսին, ինչպես ընդունված էր ասել՝ Վանիկ Շարամբեյանին, հիշում էի մի հին խմբանկար, որ ինքն էր ինձ նվիրել: Լուսանկարը պետք է որ կատարված լիներ 1917 կամ 1918 թվականներին Երևանում: Վանեցի երիտասարդների մի խումբ է, բոլորն էլ կոկիկ հագնված, սև կոստյումներով, օսլայած վերնաշապիկներով ու փոխկապով: Մինչև հիմա էլ չեմ կարողանում հասկանալ, թե ինչպես գաղթի, սովի ու հիվանդությունների տարիներին Վանի պաշտպանություն, նահանջ ու չարքաշություն տեսած այդ երիտասարդները կարողացել են այդքան կուռ ու հավաք ներկայանալ լուսանկարչին, պահել իրենց դիրքն ու արժանապատվությունը՝ չկորցնելով իրենց: Այդ նկարից ինձ էին նայում Վանիկի հայրը՝ Միհրանը, հորեղբայրը՝ Շարանը, իմ հայրը, որը նրանց ընկերն էր և բախտակիցը:
Վանիկը հիշեցնում էր այդ լուսանկարի մարդկանց: Նույն տոհմիկ տեսքը, ազնվական կեցվածքը, բարձրահասակ, գեղեցիկ: Բայց նրա մասին չի կարելի ասել, որ զուսպ էր, հավաք, ձևած-չափած: Բնաշխարհից բերած ավանդական գծերի հետ միասին Վանիկը զարմանալի հրապուրվող էր, ոգևորվող և բռնկուն: Եվ եթե նվիրվում էր մի գործի, ապա նրա էներգիան դառնում էր ոչ միայն բռնկում ու խանդավառություն, այլև գործ: Այսպես դասավորվեց Վանիկի կենսագրությունը: Նա իր երիտասարդության տարիերը անցկացրել է Դիլիջանում: Եվ այդտեղ նրա բնավորությունը տվեց իր գեղեցիկ պտուղները: Նա հիմնադրեց արվեստի դպրոց, գեղանկարչության պատկերասրահ Դիլիջանում, և այդ ժամանակ, երբ երևի ոչ մի շրջանում կամ ավանում այդպիսի օջախներ գոյություն չունեին: Վանիկը մինչև վերջերս էլ իր ուժերը, իր նվիրվածությունն էր ցուցաբերում հանդեպ այն քաղաքը, որը նրան պարգևել է առողջություն: Այնուհետև Վանիկը Երևանում աշխատեց որպես Ժողովրդական արվեստի թանգարանի տնօրեն: Խոստովանենք, որ մեր օրերում հաճախ չի պատահում, երբ մարդն այդքան համապատասխանում է իր գրաված դիրքին:
Շատ անգամ մարդիկ թերագնահատում են մարդու լինելու հանգամանքը՝ գերադասեով գնահատությամբ առյուծի բաժինը տալ նրա տաղանդին, նրա ձիրքերին: Ես, ճիշտն ասած, այդ մոտեցմանն այնքան էլ կողմնակից չեմ: Մեծ տաղանդը պարտավորեցնում է մարդուն լինել բարի, մեծահոգի, օրինակ ծառայել ոչ միայն իր ստեղծածով, այլև իր անձնավորությամբ, և երևի այդ զգացումն է, որ ինձ ներշնչել է հետևյալ քառյակը, որը շատ համահնչյուն է հենց իրեն՝ Վանիկի էությանը.
Ինչ ունեի-նսխեցի
Քիչ էր, շատ էր, չգիտեմ:
Մեծ ձիրքերն են առավել,
Թե մեծ մարդը, չգիտեմ:
Շատ անգամներ, երգի տեղ
Ձեռք պարզեցի ես մարդուն
Կյանքս այսպես ապրեցի
Լավ էր, վատ էր, չգիտեմ:
Ահա այսպես ապրեց իր կյանքը Վանիկը: Նա շատ էր սիրում «հրաշք» բառը և իր հիացումի գերադրական աստիճանը արտահայտում էր այդ բառով: Հովհաննես Շարամբեյանը հենց իր ասած հրաշք մարդկանցից էր»:
Ռուբեն Զարյան
«Նա արվեստագետ չէր միայն, օժտված, բազմաշնորհ նկարիչ, գործիչ էր բառիս ամենլայն առումով: Նա մեծ սիրտ ուներ ու իր բարի սիրտը մասնատեց, բաժան-բաժան արեց: Համեստ Վանիկը, հանուն նպատակի իրեն զրկող Վանիկը, շատ մեծ գործ տեսավ, մեծ արդյունքների հասավ»:
«Իր կյանքի քսան տարին նոր էր բոլորելու, որ ուսումը կիսատ թողած՝ թոքախտից տառապող ուսանող Հովհաննես Շարամբեյանը հայտնվեց Դիլիջանում: Հիվանդության հետ օրհասական կռվի բռնված՝ հաղթող դուրս եկավ: Դիլիջանը դարձավ Վանիկի երկրորդ ծննդավայրը: Բժիշկների խորհրդով նա չշտապեց վերադառնալ Երևան: Իր կյանքը կապեց Դիլիջանի հետ:
Անհանգիստ մարդը, եռանդը՝ շատ, մտահղացումներն՝ առատ, երևակայությունը՝ հարուստ, գործունեության ասպարեզ էր որոնում: Նա դիլիջանցի նկարիչ աշակերտներ ունեցավ, ոգևորեց, ուսանեց, ճանապարհ բացեց նրանց համար: Երկու թանգարան հիմնեց, թաղեր վերանորոգեց: Դիլիջանի հոգևոր կյանքի առանցքը դարձավ: Դիլիջանցիներն էլ սիրեցին Վանիկին, պատվեցին ու մեծարեցին՝ արժանացնելով նրան Դիլիջանի պատվավոր քաղաքացու բարձր կոչման: Երևան վերադառնալուց հետո էլ նա կապված մնաց Դիլիջանին: Պատճառը իր բարի ու մտահոգ սիրտն էր: Պատճառն այն խորը միտքն էր, թե իրեն կյանք վերադարձրած Դիլիջանը՝ իր բնությամբ և մարդկանցով, մի չմարվող պարտք է, ու քանի ինքը կա, ուրեմն իր սրտի կեսը մնալու է Դիլիջանի անտառներում:
Երևանում էլ Վանիկը հանգիստ չմնաց: Հասարակական, քաղաքացիական ջիղը զորեղ էր նրա մեջ: Ուներ մեխ մտահոգություններ՝ կորչում են գեղարվեստական արհեստները՝ փայտագործությունը, մանավանդ երկաթագործությունը: Որոնեց, գտավ երկաթագործներին, գործ ու պատվեր ապահովեց, ապահովեց արհեստանոցներով, ոգևորեց: Որպեսզի ժողովրդական արվեստի մարդիկ համախմբվելու օջախ ունենան, ստեղծեց ազգային մի օրինակելի թանգարան, որտեղ լինելը գեղարվեստական հաճույք էր ամեն մի արվեստասեր մարդու համար:
Ժողովրդական արվեստում պահող-պահպանող Վանիկը ժողովրդական լայն համբավի հասավ: Ապրեց հարուստ, մեծ ու գեղեցիկ կյանք: Երբեք ազգասիրական ճառեր չասաց, բայց իր անդադրում գործունեությամբ եղավ հայրենասիրության ազնվագույն մարմնացում, որից պետք է օրինակ առնեն նրա ոչ միայն կրտսեր, այլև տարեց ընկերները: Այս տարի, մի երկու ամսից պետք է իր վաթսունամյակը նշեինք: Հոբելյան անելու փոխարեն հողին հանձնեցինք, դամբանական խոսքեր ասացինք: Ու ինձ Վանիկը պատկերանում է որպես խարույկ վառած այն մարդը, որ այրվում է իր իսկ կրակից»:
Զուլում Գրիգորյան
«Իր երևույթը որպես մարդ, որպես տեսակ արդեն չկա: Կուզենայի մեր իրականության մեջ «երկրորդ Վանիկ տեսնել. չկա, չկա… Նման նվիրյալ, սուտ չխոսացող ու աշխատասեր մարդիկ հիմա արդեն չկան: Ազնիվ մարդ էր, բոլորի համար ժպիտ ուներ»:
Կարինե Միրզոյան
«Հովհաննես Շարամբեյան կամ, ինչպես ընդունված էր ասել, Վանիկ Շարամբեյան, տաղադավոր նկարիչ, էթնիկ մշակույթի կրող և ամենաէականը՝ ազնիվ, բարի ու անսահման սիրով լի անձնավորություն:
Նա խորին ակնածանքով էր վերաբերվում հարազատ ժողովրդի պատմությանը, մշակույթին: Այդ են վկայում նրա ջանքերով ստեղծված թանգարանը Դիլիջանում, իսկ ապա՝ Հայաստանի ժողովրդական արվեստի պետական թանգարանը Երևանում: Նրա հետևողական աշխատանքի շնորհիվ Հայաստանում վերածնունդ ապրեցին մի շարք արհեստներ՝ դարբնությունը, փայտի փորագրությունը, ժանեկագործությունը:
Հովհ. Շարամբեյանը մարդկանց հետ ջերմ հարաբերություններ ստեղծելու զարմանալի շնորհ ուներ: Թանգարանը ժողովրդական վարպետների համար հարազատ օջախ էր դարձել: Նա սիրով ուղղորդում էր վարպետին ստեղծելու նորը՝ նրբանկատորեն մերժելով այն ամենն, ինչ հարազատ չէր ժողովրդական արվեստի ակունքներին:
Հուզվում և ուրախանում էր յուրաքանչյուր ավարտուն զարդանախշի, ժողովրդական արվեստի յուրաքանչյուր նմուշի ստեղծման համար:
Շարամբեյանը նույնպիսի սիրով ու ջերմությամբ էր վերաբերվում իր շրջապատի մարդկանց: Ես հնարավորություն եմ ունեցել աշխատելու այդ «հրաշք» մարդու հետ: Ինքն էլ շատ էր սիրում «հրաշք» բառը և իր հիացումն արտահայտում էր այդ բառով, քանի որ յուրաքանչյուր անձի կամ երևույթի մեջ կարողանում էր տեսնել միայն բարին ու գեղեցիկը:
Շարամբեյան անհատականությունը մինչև կյանքի վերջին պահը հավատարիմ մնաց ինքն իրեն, իր սկզբունքներին, մարդկային իր տեսակին»:
Մհեր Աբեղյան
«Վանիկը չափազանց հետաքրքիր անձնավորություն է, անկեղծ ու անմիջական: Նա բազմաշնորհ նկարիչ է, իսկական նկարիչ-վարպետ»:
Մարտին Միքայելյան
«Հայկական ռեալիստական արվեստում Վանիկն իր ուրույն տեղն է գրավում: Բայց ինձ համար նրա ստեղծագործությունները նախ և առաջ մարդու նկարներ են: Ճիշտ է, գեղագիտությունը մարդկային կատեգորիա չէ, բայց Վանիկի գործերը մարդկային գործեր են»:
Սոֆյա Երլաշովա
«Հովհաննես Վանիկ Շարամբեյանը իր ժամանակակիցների հիշողության մեջ կմնա ոչ միայն որպես նկարիչ, այլև որպես արտակարգ գործունյա, ակտիվ, բարության և լայն հասարակական հետաքրքրությունների տեր մի մարդ: Անձնական ստեղծագործություններից բացի նրա հետաքրքրությունների շրջանակն ընդգրկում էր Հայաստանի ժողովրդական արվեստը: Կարելի է ասել, որ Վանիկի կյանքի վերջին տարիներն ամբողջովին նվիրված էին այդ գործին: Ես մեկ անգամ չէ, որ եղել եմ նրա արվեստանոցում, ընտրել նրա աշխատանքներից Մոսկվայի, Արևելքի ժողովուրդների արվեստի թանգարանների համար: Բայց 70-ական թվականներին ես Հայաստան էի եկել Հանրապետության մայրաքաղաքից հեռու շրջաններում լինելու, գործող վարպետներ գտնելու, թանգարանի համար նրանց գործերից գնելու և գլխավորը՝ ժողովրդական արվեստի հինավուրց նմուշներ ձեռք բերելու նպատակով:
Այդ գործի համար մասնագետ խորհրդատուներ էին հարկավոր: Սկզբնական շրջանում Երևանի մասնագիտացված թանգարաններում և ինստիտուտներում ես օժանդակություն չգտա, ինձ օգնություն և աջակցություն ցույց տվեց Վանիկ Շարամբեյանը:
Այդ ժամանակ էր, որ ես առաջին անգամ կարողացա գնահատել նյութի՝ նրա բավականաչափ խորը և ճշգրիտ իմացությունը:
Ժողովրդական ինչպես ավանդական գեղջկական, այնպես էլ արհեստավորական քաղաքային արվեստի հավաքմանը և պրոպագանդմանը, Վանիկը շատ տարիներ է նվիրել և շատ ջանք թափել. Հայաստանի ժողովրդական արվեստի արտասահմանյան ցուցահանդեսները կազմակերպվում էին նրա նախաձեռնությամբ, ինքն էլ համալրում էր դրանք: Համագործակցություն Սարդարապատի ազգագրության թանգարանի հետ և ժողովրդական ու ինքնագործ արվեստի ինքնուրույն թանգարանի ստեղծում, որի հավաքածուն նա գործնականում հավաքել է դատարկ տեղում, համարյա ոչնչից. Այդ թանգարանի մասնաճյուղերի կազմակերպումը և բացումը հենց Երևանում և Դիլիջանում. ահա նրա գործունեության ուղղությունների ոչ լրիվ ցուցակը:
Վանիկ Շարամբեյանը մասնագետ գիտանակն չէր, մասնագետ նրան դարձրել էր սերը և, հավանաբար, իր հոգեհարազատությունը ժողովրդի գեղարվեստի պատմության արմատների, ակունքների հետ: Հիացնում էր ժողովրդական ստեղծագործության ակտիվության նրա զուտ ներըմբռնողական ամբողջական ընկալումը. նրա համար գյուղականը և քաղաքայինը, հնամենին և արդիականը գոյություն ունեն միատեղ, առանց պատնեշային սահմանափակումների: Նա տեսնում էր դրանց փոխադարձ կապը, դրանց «մուտքը» պրոֆեսիոնալ արվեստ:
Վանիկի այդ գաղափարները պետք է մարմնացվեին Հայաստանի ժողովրդական ավանդական արհեստների Դիլիջանի արգելոց թաղամասի ստեղծումով: Եթե Վանիկ Շարամբեյանի գործն ու երազանքները նրա համախոհները և հետնորդները հասցնեն իրենց ավարտին, ապա այդ հրաշալի մարդու հիշատակը կապրի սերունդների երախտագիտության մեջ»:
Նոնա Ստեփանյան
«Ուզածդ նկարչի հետմահու ցուցահանդեսը ստիպում է, որ միտքդ ընթանա որոշակի ուղղությամբ և որոշակի հնչերանգ է թելադրում: Միայն այստեղ կարելի է հասկանալ, թե ինչ էր նա մշակույթի համար, ինչ տարավ նա իր հետ, ինչն է կորստյան անդառնալիությունը: Վանիկ Շարամբեյանի կյանքն ու մահը առաջին անգամ չէ, որ ստիպում են մեզ համոզվել, որ «անփոխարինելի մարդիկ չկան» արտահայտությունը կորցնում է իր իմաստը, երբ խոսքը վերաբերում է նրա նման մարդկանց:
Կարևորն այստեղ էության և մասնագիտական ձգտումների, խառնվածքի և գործի բնական զուգակցումն է: Վանիկ Շարամբեյանը ստեղծված էր իր հակումներն իրականացնելու, իրեն բացահայտելու, իր սիրած գործի երկրպագուներ ստեղծելու համար՝ ուրվագծելով այդ գործը շարունակելու ուղիները: Այդ ամենը հաջողվեց Վանիկ Շարամբեյանին, և, ուրեմն, մենք այսօր կարող ենք ասել, որ նա քիչ ապրեց, բայց արեց այն ամենն, ինչ ուզում էր և կարող էր:
Շարամբեյանի հետաքրքրությունների և գործունեության ամբողջականությունն օգնում է նրա ժառանգությունը մի հայացքով ընկալելուն, այնուհանդերձ այդ ժառանգության մեջ կարելի է երեք ուղղություն առանձնացնել:
Նա, իհարկե, առաջին հերթին նկարիչ էր, ընդ որում, նրա թողած մի քանի տասնյակ կտավներում արտահայտվել է 1950-1960-ական թվականների հայկական գեղանկարչության ինքնուրույն, վառ ուղղությունը:
Այդ ուղղությունը պլաստիկ պատկերներով արտահայտում էր գեղջկական կենցաղի, հողի հետ աշխատանքի և բնության ազդեցությամբ ձևավորվող բնավորությունների նկատմամբ դեռևս 1940-ական թվականներին ծնված հետաքրքրությունը: Դրանք դիտում էին իբրև արդի մշակույթը սնող, բուռն զարգացող տեխնիկայի ոչնչացնող հատվածներից այդ մշակույթը պահպանող աղբյուրներից մեկերը: Այդ մասին մանրամասն խոսելու տեղը չէ, սակայն կարելի է նշել թեմայի ժամանակային որոշակի էվոլյուցիան՝ Մ. և Ե. Ասլամազյանների հանդուգն-բերկրալից կտավներից մինչև Ն. Գյուլիքեխվյանի և Լ. Բաժբեուկ-Մելիքյանի խորհրդանշական բռնվածք կրող «գեղջկականե նատյուրմորտները, Ք. Վարդանյանի, Վ. Կարապետյանի գեղջկական կենցաղի պատկերները…Գյուղական կենցաղի և գեղջկական բնավորությունների թեման մեղեդիական մի հատուկ լիցք ուներ Վանիկ Շարամբեյանի պատկերներում: Նրանցից հետո մնացած սակավաթիվ կտավները պարունակում են առանձնահատուկ քնարականություն, թաքնված է կորստյան ցավը, սերն ու բաժանման նախազգացումը: կարծում եմ, որ այդ ենթատեքստը կապահովի այդ կտավների երկար կյանքը հայկական կերպարվեստում, գեղանկարչության ընդգծված համեստությունը, ազնիվ անհավակնոտությունը լիովին համապատասխանում են նկարչի անձին: Կեղծության ոչ մի նշույլ. հենց այս ամենով է պահպանվում յուրաքանչյուրի տեղը մեր և մեզնից հետո եկողների հիշողության մեջ…
Վանիկ Շարամբեյանի հետաքրքրությունների երկրորդ ուղղությունը կազմում էր ժողովրդական արվեստի աշխույժ կյանքը: Ժողովրդական վարպետների և ձեռքի աշխատանքի բարձր վարպետության ավանդույթների շահերը, մեր օրերում մարող արհեստների վերածնության խնդիրը դարձան Վանիկի ոչ երկար կյանքի վերջին 15 տարիների գլխավոր գործը: Նրա հմայվածությունը, նրա հափշտակվածությունը վարակում էին բոլորին, նա կարողանում էր հանրապետության ղեկավարությանը համոզել դարբիններին և փայտափորագրիչներին, ոսկերիչներին և ժանեկագործներին հենց հիմա, այսօր աջակցելու կարևորությունը, բարձրացնել նրանց գործի հեղինակությունը, որոշել նրանց տեղը հանրապետության աշխատանքային կյանքում և օգտագործել նրանց վարպետությունը: Այս իմաստով նա շարունակում էր Ս. Ս. Դավթյանի ազնիվ նախաձեռնությունը, Երևանի ժողովրդական արվեստի տան բազմամյա ջանքերը: Բոլոր նրանց եռանդով, ում Վանիկ Շարամբեյանը կարողացել էր խանդավառել, ստեղծվեց Հայաստանի ժողովրդական արվեստի և ինքնագործ արվեստի թանգարանը, որը մեր օրերում գործող վարպետների համար հարազատ տուն դարձավ: Այստեղ նրանք բարոյական աջակցություն էին ստանում, նրանց աշխատանքները գնահատվում էին, նրանց մասնակցությամբ ցուցահանդեսներ էին բացվում, այդ ցուցահանդեսները շրջում էին մեր երկրում և աշխարհով մեկ: Դարբնելու արվեստը մեծ կիրառություն գտավ հանրապետությունում՝ հայտնվեցին ցանկապատեր, ջահեր, շատրվանների երկաթե կառուցվածքներ: Փայտափորագրողներն իրենց դրսևորեցին ոչ միայն առարկայական ստեղծագործության բնագավառում, ստեղծվեցին փորագրված դռներ, շրջկալներ, կահույք… Վանիկ Շարամբեյանի հեղինակությունը, ղեկավարության, ինչպես նաև հենց վարպետների վստահությունը նրա հանդեպ դարձան հաջողության գրավականը: Այսօր կարելի է զարգացնել այդ հաջողությունը:
Որպես Վանիկ Շարամբեյանի գործունեության երրորդ ուղղություն ես կնշեի հայկական մշակույթի անցյալի նկատմամբ մշտական հետաքրքրությունը և նրա բոլոր ճյուղերի պրոպագանդումը: Թվում է, թե արվեստի պատմությունը մի ոլորտ է, որ անիմջականորեն չէր առնչվում նրա հետ : Սակայն ամեն ոք, ով հետաքրքրություն էր ցուցաբերում այդ պատմության հանդեպ, կարող էր օգնություն և լիակատար ըմբռնում հուսալ: Վանիկ Շարամբեյանի առանձնասենյակը Հայաստանի ժողովրդական և ինքնագործ արվեստի թանգարանում որոշակի պահերի մի յուրօրինակ շտաբ էր դառնում: Այսպես կազմակերպվեց ժողովրդական արվեստի հարցերին նվիրված միջհանրապետական երկրորդ կոնֆերանսը, որը հետագայում արտացոլվեց «ՍՍՀՄ դեկորատիվ արվեստ» հանդեսում և ուղենիշ դարձավ ժողովրդական արվեստի ուսումնասիրության գործում: Հավանաբար այսօր մեր պարտքն է այդ կոնֆերանսի նյութերի շուտափույթ հրապարակումը, որտեղ հնչեցին ժողովրդական արվեստի սովետական այնպիսի նշանավոր գիտակների և արվեստաբաների ելույթները, ինչպիսիք են Դ. Տիցիշվիլին, Գ. Օստրովսկին, Է. Կուզնեցովը, Վ. Մալինան, Վ. Ռիմկուսը և այլք: Վանիկի ներկայությունը, նրա ելույթները մի յուրահատուկ բնույթ էին տալիս մասնագետների հանդիպմանը՝ վերածելով այն իրենց գործին սիրահարված էնտուզիաստների հանդիպման՝ ընդմիշտ մնալով հիշողության մեջ:
Նկարիչ, գործիչ, պատմություն սիրող. այս բառերը ճիշտ չէ, որ համադրվում են, և գլխավորը՝ միշտ չէ, որ այդպիսի համադրումը համակրանք է առաջացնում: Այնինչ և կենդանության օրոք և այսօր էլ, Վանիկ Շարամբեյանի նկարագրում այդ հասկացությունները միաձուլված էին, նրանք լուսավորված էին հիրավի վեհ ձգտումների ոգով: Հավանաբար, խանդավառվելու և հարազատ մշակույթի նկատմամբ սիրո այդ ոգին էլ հենց այն կտակն է, որ մեզ է թողել Վանիկը: Հիմա և ապագայում ինչ էլ որ արվի ժողովրդական արվեստի բնագավառում, կհիշեն նրան, իսկ յուրաքանչյուր նախաձեռնություն կգնահատվի նրա տված չափանիշներով:
Մեր՝ նրա ժառանգորդների վրա է ընկնում Վանիկի սկսած գործը շարունակելու և զարգացնելու պատասխանատվությունը: Էստաֆետը նա մեզ հանձնել է որպես վառվող ջահ, այդպիսին էլ մենք պետք է պահպանենք այդ ջահը և հանձնենք մեզնից հետո եկողներին»: